Sacred Texts  Hinduism  Index  Book 4 Index  Previous  Next 

The Ramayana Book 4

Chapter 29

1 guhāṃ praviṣṭe sugrīve vimukte gagane ghanaiḥ
varṣarātroṣito rāmaḥ kāmaśokābhipīḍitaḥ
2 pāṇḍuraṃ gaganaṃ dṛṣṭvā vimalaṃ candramaṇḍalam
śāradīṃ rajanīṃ caiva dṛṣṭvā jyotsnānulepanām
3 kāmavṛttaṃ ca sugrīvaṃ naṣṭāṃ ca janakātmajām
buddhvā kālam atītaṃ ca mumoha paramāturaḥ
4 sa tu saṃjñām upāgamya muhūrtān matimān punaḥ
manaḥsthām api vaidehīṃ cintayām āsa rāghavaḥ
5 āsīnaḥ parvatasyāgre hemadhātuvibhūṣite
śāradaṃ gaganaṃ dṛṣṭva jagāma manasā priyām
6 dṛṣṭvā ca vimalaṃ vyoma gatavidyudbalāhakam
sārasāravasaṃghuṣṭaṃ vilalāpārtayā girā
7 sārasāravasaṃnādaiḥ sārasāravanādinī
yāśrame ramate bālā sādya me ramate katham
8 puṣpitāṃś cāsanān dṛṣṭvā kāñcanān iva nirmalān
kathaṃ sa ramate bālā paśyantī mām apaśyatī
9 yā purā kalahaṃsānāṃ svareṇa kalabhāṣiṇī
budhyate cārusarvāṅgī sādya me budhyate katham
10 niḥsvanaṃ cakravākānāṃ niśamya sahacāriṇām
puṇḍarīkaviśālākṣī katham eṣā bhaviṣyati
11 sarāṃsi sarito vāpīḥ kānanāni vanāni ca
tāṃ vinā mṛgaśāvākṣīṃ caran nādya sukhaṃ labhe
12 api tāṃ madviyogāc ca saukumāryāc ca bhāminīm
na dūraṃ pīḍayet kāmaḥ śaradguṇanirantaraḥ
13 evamādi naraśreṣṭho vilalāpa nṛpātmajaḥ
vihaṃga iva sāraṅgaḥ salilaṃ tridaśeśvarāt
14 tataś cañcūrya ramyeṣu phalārthī girisānuṣu
dadarśa paryupāvṛtto lakṣmīvāṁl lakṣmaṇo 'grajam
15 taṃ cintayā duḥsahayā parītaṃ; visaṃjñam ekaṃ vijane manasvī
bhrātur viṣādāt paritāpadīnaḥ; samīkṣya saumitrir uvāca rāmam
16 kim ārya kāmasya vaśaṃgatena; kim ātmapauruṣyaparābhavena
ayaṃ sadā saṃhṛiyate samādhiḥ; kim atra yogena nivartitena
17 kriyābhiyogaṃ manasaḥ prasādaṃ; samādhiyogānugataṃ ca kālam
sahāyasāmarthyam adīnasattva; svakarmahetuṃ ca kuruṣva hetum
18 na jānakī mānavavaṃśanātha; tvayā sanāthā sulabhā pareṇa
na cāgnicūḍāṃ jvalitām upetya; na dahyate vīravarārha kaś cit
19 salakṣmaṇaṃ lakṣmaṇam apradhṛṣyaṃ; svabhāvajaṃ vākyam uvāca rāmaḥ
hitaṃ ca pathyaṃ ca nayaprasaktaṃ; sasāmadharmārthasamāhitaṃ ca
20 niḥsaṃśayaṃ kāryam avekṣitavyaṃ; kriyāviśeṣo hy anuvartitavyaḥ
nanu pravṛttasya durāsadasya; kumārakāryasya phalaṃ na cintyam
21 atha padmapalāśākṣīṃ maithilīm anucintayan
uvāca lakṣmaṇaṃ rāmo mukhena pariśuṣyatā
22 tarpayitvā sahasrākṣaḥ salilena vasuṃdharām
nirvartayitvā sasyāni kṛtakarmā vyavasthitaḥ
23 snigdhagambhīranirghoṣāḥ śailadrumapurogamāḥ
visṛjya salilaṃ meghāḥ pariśrāntā nṛpātmaja
24 nīlotpaladalaśyāmaḥ śyāmīkṛtvā diśo daśa
vimadā iva mātaṅgāḥ śāntavegāḥ payodharāḥ
25 jalagarbhā mahāvegāḥ kuṭajārjunagandhinaḥ
caritvā viratāḥ saumya vṛṣṭivātāḥ samudyatāḥ
26 ghanānāṃ vāraṇānāṃ ca mayūrāṇāṃ ca lakṣmaṇa
nādaḥ prasravaṇānāṃ ca praśāntaḥ sahasānagha
27 abhivṛṣṭā mahāmeghair nirmalāś citrasānavaḥ
anuliptā ivābhānti girayaś candraraśmibhiḥ
28 darśayanti śarannadyaḥ pulināni śanaiḥ śanaiḥ
navasaṃgamasavrīḍā jaghanānīva yoṣitaḥ
29 prasannasalilāḥ saumya kurarībhir vināditāḥ
cakravākagaṇākīrṇā vibhānti salilāśayāḥ
30 anyonyabaddhavairāṇāṃ jigīṣūṇāṃ nṛpātmaja
udyogasamayaḥ saumya pārthivānām upasthitaḥ
31 iyaṃ sā prathamā yātrā pārthivānāṃ nṛpātmaja
na ca paśyāmi sugrīvam udyogaṃ vā tathāvidham
32 catvāro vārṣikā māsā gatā varṣaśatopamāḥ
mama śokābhitaptasya saumya sītām apaśyataḥ
33 priyāvihīne duḥkhārte hṛtarājye vivāsite
kṛpāṃ na kurute rājā sugrīvo mayi lakṣmaṇa
34 anātho hṛtarājyo 'yaṃ rāvaṇena ca dharṣitaḥ
dīno dūragṛhaḥ kāmī māṃ caiva śaraṇaṃ gataḥ
35 ity etaiḥ kāraṇaiḥ saumya sugrīvasya durātmanaḥ
ahaṃ vānararājasya paribhūtaḥ paraṃtapa
36 sa kālaṃ parisaṃkhyāya sītāyāḥ parimārgaṇe
kṛtārthaḥ samayaṃ kṛtvā durmatir nāvabudhyate
37 tvaṃ praviśya ca kiṣkindhāṃ brūhi vānarapuṃgavam
mūrkhaṃ grāmya sukhe saktaṃ sugrīvaṃ vacanān mama
38 arthinām upapannānāṃ pūrvaṃ cāpy upakāriṇām
āśāṃ saṃśrutya yo hanti sa loke puruṣādhamaḥ
39 śubhaṃ vā yadi vā pāpaṃ yo hi vākyam udīritam
satyena parigṛhṇāti sa vīraḥ puruṣottamaḥ
40 kṛtārthā hy akṛtārthānāṃ mitrāṇāṃ na bhavanti ye
tān mṛtān api kravyādaḥ kṛtaghnān nopabhuñjate
41 nūnaṃ kāñcanapṛṣṭhasya vikṛṣṭasya mayā raṇe
draṣṭum icchanti cāpasya rūpaṃ vidyudgaṇopamam
42 ghoraṃ jyātalanirghoṣaṃ kruddhasya mama saṃyuge
nirghoṣam iva vajrasya punaḥ saṃśrotum icchati
43 kāmam evaṃ gate 'py asya parijñāte parākrame
tvatsahāyasya me vīra na cintā syān nṛpātmaja
44 yadartham ayam ārambhaḥ kṛtaḥ parapuraṃjaya
samayaṃ nābhijānāti kṛtārthaḥ plavageśvaraḥ
45 varṣāsamayakālaṃ tu pratijñāya harīśvaraḥ
vyatītāṃś caturo māsān viharan nāvabudhyate
46 sāmātyapariṣat krīḍan pānam evopasevate
śokadīneṣu nāsmāsu sugrīvaḥ kurute dayām
47 ucyatāṃ gaccha sugrīvas tvayā vatsa mahābala
mama roṣasya yadrūpaṃ brūyāś cainam idaṃ vacaḥ
48 na ca saṃkucitaḥ panthā yena vālī hato gataḥ
samaye tiṣṭha sugrīvamā vālipatham anvagāḥ
49 eka eva raṇe vālī śareṇa nihato mayā
tvāṃ tu satyād atikrāntaṃ haniṣyāmi sabāndhavam
50 tad evaṃ vihite kārye yad dhitaṃ puruṣarṣabha
tat tad brūhi naraśreṣṭha tvara kālavyatikramaḥ
51 kuruṣva satyaṃ mayi vānareśvara; pratiśrutaṃ dharmam avekṣya śāśvatam
mā vālinaṃ pretya gato yamakṣayaṃ; tvam adya paśyer mama coditaiḥ śaraiḥ
52 sa pūrvajaṃ tīvravivṛddhakopaṃ; lālapyamānaṃ prasamīkṣya dīnam
cakāra tīvrāṃ matim ugratejā; harīśvaramānavavaṃśanāthaḥ

Next: Chapter 30