Sacred Texts
Hinduism
Index
Book 6 Index
Previous
Next
The Ramayana Book 6
Chapter 57
1
evaṃ vilapamānasya rāvaṇasya durātmanaḥ
śrutvā śokābhitaptasya triśirā vākyam abravīt
2
evam eva mahāvīryo hato nas tāta madhyamaḥ
na tu satpuruṣā rājan vilapanti yathā bhavān
3
nūnaṃ tribhuvaṇasyāpi paryāptas tvam asi prabho
sa kasmāt prākṛta iva śokasyātmānam īdṛśam
4
brahmadattāsti te śaktiḥ kavacaḥ sāyako dhanuḥ
sahasrakharasaṃyukto ratho meghasamasvanaḥ
5
tvayāsakṛd viśastreṇa viśastā devadānavāḥ
sa sarvāyudhasaṃpanno rāghavaṃ śāstum arhasi
6
kāmaṃ tiṣṭha mahārājanirgamiṣyāmy ahaṃ raṇam
uddhariṣyāmi te śatrūn garuḍaḥ pannagān iha
7
śambaro devarājena narako viṣṇunā yathā
tathādya śayitā rāmo mayā yudhi nipātitaḥ
8
śrutvā triśiraso vākyaṃ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ
punar jātam ivātmānaṃ manyate kālacoditaḥ
9
śrutvā triśiraso vākyaṃ devāntakanarāntakau
atikāyaś ca tejasvī babhūvur yuddhaharṣitāḥ
10
tato 'ham aham ity evaṃ garjanto nairṛtarṣabhāḥ
rāvaṇasya sutā vīrāḥ śakratulyaparākramāḥ
11
antarikṣacarāḥ sarve sarve māyā viśāradāḥ
sarve tridaśadarpaghnāḥ sarve ca raṇadurmadāḥ
12
sarve 'strabalasaṃpannāḥ sarve vistīrṇa kīrtayaḥ
sarve samaram āsādya na śrūyante sma nirjitāḥ
13
sarve 'straviduṣo vīrāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ
sarve pravarajijñānāḥ sarve labdhavarās tathā
14
sa tais tathā bhāskaratulyavarcasaiḥ; sutair vṛtaḥ śatrubalapramardanaiḥ
rarāja rājā maghavān yathāmarair; vṛto mahādānavadarpanāśanaiḥ
15
sa putrān saṃpariṣvajya bhūṣayitvā ca bhūṣaṇaiḥ
āśīrbhiś ca praśastābhiḥ preṣayām āsa saṃyuge
16
mahodaramahāpārśvau bhrātarau cāpi rāvaṇaḥ
rakṣaṇārthaṃ kumārāṇāṃ preṣayām āsa saṃyuge
17
te 'bhivādya mahātmānaṃ rāvaṇaṃ ripurāvaṇam
kṛtvā pradakṣiṇaṃ caiva mahākāyāḥ pratasthire
18
sarvauṣadhībhir gandhaiś ca samālabhya mahābalāḥ
nirjagmur nairṛtaśreṣṭhāḥ ṣaḍ ete yuddhakāṅkṣiṇaḥ
19
tataḥ sudarśanaṃ nāma nīlajīmūtasaṃnibham
airāvatakule jātam āruroha mahodaraḥ
20
sarvāyudhasamāyuktaṃ tūṇībhiś ca svalaṃkṛtam
rarāja gajam āsthāya savitevāstamūrdhani
21
hayottamasamāyuktaṃ sarvāyudhasamākulam
āruroha rathaśreṣṭhaṃ triśirā rāvaṇātmajaḥ
22
triśirā ratham āsthāya virarāja dhanurdharaḥ
savidyudulkaḥ sajvālaḥ sendracāpa ivāmbudaḥ
23
tribhiḥ kirīṭais triśirāḥ śuśubhe sa rathottame
himavān iva śailendras tribhiḥ kāñcanaparvataiḥ
24
atikāyo 'pi tejasvī rākṣasendrasutas tadā
āruroha rathaśreṣṭhaṃ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām
25
sucakrākṣaṃ susaṃyuktaṃ sānukarṣaṃ sakūbaram
tūṇībāṇāsanair dīptaṃ prāsāsi parighākulam
26
sa kāñcanavicitreṇa kirīṭena virājatā
bhūṣaṇaiś ca babhau meruḥ prabhābhir iva bhāsvaraḥ
27
sa rarāja rathe tasmin rājasūnur mahābalaḥ
vṛto nairṛtaśārdūlair vajrapāṇir ivāmaraiḥ
28
hayam uccaiḥśravaḥ prakhyaṃ śvetaṃ kanakabhūṣaṇam
manojavaṃ mahākāyam āruroha narāntakaḥ
29
gṛhītvā prāsam uklābhaṃ virarāja narāntakaḥ
śaktim ādāya tejasvī guhaḥ śatruṣv ivāhave
30
devāntakaḥ samādāya parighaṃ vajrabhūṣaṇam
parigṛhya giriṃ dorbhyāṃ vapur viṣṇor viḍambayan
31
mahāpārśvo mahātejā gadām ādāya vīryavān
virarāja gadāpāṇiḥ kubera iva saṃyuge
32
te pratasthur mahātmāno balair apratimair vṛtāḥ
surā ivāmarāvatyāṃ balair apratimair vṛtāḥ
33
tān gajaiś ca turaṃgaiś ca rathaiś cāmbudanisvanaiḥ
anujagmur mahātmāno rākṣasāḥ pravarāyudhāḥ
34
te virejur mahātmāno kumārāḥ sūryavarcasaḥ
kirīṭinaḥ śriyā juṣṭā grahā dīptā ivāmbare
35
pragṛhītā babhau teṣāṃ chatrāṇām āvaliḥ sitā
śāradābhrapratīkāśāṃ haṃsāvalir ivāmbare
36
maraṇaṃ vāpi niścitya śatrūṇāṃ vā parājayam
iti kṛtvā matiṃ vīrā nirjagmuḥ saṃyugārthinaḥ
37
jagarjuś ca praṇeduś ca cikṣipuś cāpi sāyakān
jahṛṣuś ca mahātmāno niryānto yuddhadurmadāḥ
38
kṣveḍitāsphoṭaninadaiḥ saṃcacāleva medinī
rakṣasāṃ siṃhanādaiś ca pusphoṭeva tadāmbaram
39
te 'bhiniṣkramya muditā rākṣasendrā mahābalāḥ
dadṛśur vānarānīkaṃ samudyataśilānagam
40
harayo 'pi mahātmāno dadṛśur nairṛtaṃ balam
hastyaśvarathasaṃbādhaṃ kiṅkiṇīśatanāditam
41
nīlajīmūtasaṃkāśaṃ samudyatamahāyudham
dīptānalaraviprakhyair nairṛtaiḥ sarvato vṛtam
42
tad dṛṣṭvā balam āyāntaṃ labdhalakṣyāḥ plavaṃgamāḥ
samudyatamahāśailāḥ saṃpraṇedur muhur muhuḥ
43
tataḥ samudghuṣṭaravaṃ niśamya; rakṣogaṇā vānarayūthapānām
amṛṣyamāṇāḥ paraharṣam ugraṃ; mahābalā bhīmataraṃ vineduḥ
44
te rākṣasabalaṃ ghoraṃ praviśya hariyūthapāḥ
vicerur udyataiḥ śailair nagāḥ śikhariṇo yathā
45
ke cid ākāśam āviśya ke cid urvyāṃ plavaṃgamāḥ
rakṣaḥsainyeṣu saṃkruddhāś cerur drumaśilāyudhāḥ
46
te pādapaśilāśailaiś cakrur vṛṣṭim anuttamām
bāṇaughair vāryamāṇāś ca harayo bhīmavikramāḥ
47
siṃhanādān vineduś ca raṇe rākṣasavānarāḥ
śilābhiś cūrṇayām āsur yātudhānān plavaṃgamāḥ
48
nijaghnuḥ saṃyuge kruddhāḥ kavacābharaṇāvṛtān
ke cid rathagatān vīrān gajavājigatān api
49
nijaghnuḥ sahasāplutya yātudhānān plavaṃgamāḥ
śailaśṛṅganipātaiś ca muṣṭibhir vāntalocanāḥ
celuḥ petuś ca neduś ca tatra rākṣasapuṃgavāḥ
50
tataḥ śailaiś ca khaḍgaiś ca visṛṣṭair harirākṣasaiḥ
muhūrtenāvṛtā bhūmir abhavac choṇitāplutā
51
vikīrṇaparvatākārai rakṣobhir arimardanaiḥ
ākṣiptāḥ kṣipyamāṇāś ca bhagnaśūlāś ca vānaraiḥ
52
vānarān vānarair eva jagnus te rajanīcarāḥ
rākṣasān rākṣasair eva jaghnus te vānarā api
53
ākṣipya ca śilās teṣāṃ nijaghnū rākṣasā harīn
teṣāṃ cācchidya śastrāṇi jaghnū rakṣāṃsi vānarāḥ
54
nijaghnuḥ śailaśūlāstrair vibhiduś ca parasparam
siṃhanādān vineduś ca raṇe vānararākṣasāḥ
55
chinnavarmatanutrāṇā rākṣasā vānarair hatāḥ
rudhiraṃ prasrutās tatra rasasāram iva drumāḥ
56
rathena ca rathaṃ cāpi vāraṇena ca vāraṇam
hayena ca hayaṃ ke cin nijaghnur vānarā raṇe
57
kṣuraprair ardhacandraiś ca bhallaiś ca niśitaiḥ śaraiḥ
rākṣasā vānarendrāṇāṃ cicchiduḥ pādapāñ śilāḥ
58
vikīrṇaiḥ parvatāgraiś ca drumaiś chinnaiś ca saṃyuge
hataiś ca kapirakṣobhir durgamā vasudhābhavat
59
tasmin pravṛtte tumule vimarde; prahṛṣyamāṇeṣu valī mukheṣu
nipātyamāneṣu ca rākṣaseṣu; maharṣayo devagaṇāś ca neduḥ
60
tato hayaṃ mārutatulyavegam; āruhya śaktiṃ niśitāṃ pragṛhya
narāntako vānararājasainyaṃ; mahārṇavaṃ mīna ivāviveśa
61
sa vānarān saptaśatāni vīraḥ; prāsena dīptena vinirbibheda
ekaḥ kṣaṇenendraripur mahātmā; jaghāna sainyaṃ haripuṃgavānām
62
dadṛśuś ca mahātmānaṃ hayapṛṣṭhe pratiṣṭhitam
carantaṃ harisainyeṣu vidyādharamaharṣayaḥ
63
sa tasya dadṛśe mārgo māṃsaśoṇitakardamaḥ
patitaiḥ parvatākārair vānarair abhisaṃvṛtaḥ
64
yāvad vikramituṃ buddhiṃ cakruḥ plavagapuṃgavāḥ
tāvad etān atikramya nirbibheda narāntakaḥ
65
jvalantaṃ prāsam udyamya saṃgrāmānte narāntakaḥ
dadāha harisainyāni vanānīva vibhāvasuḥ
66
yāvad utpāṭayām āsur vṛkṣāñ śailān vanaukasaḥ
tāvat prāsahatāḥ petur vajrakṛttā ivācalāḥ
67
dikṣu sarvāsu balavān vicacāra narāntakaḥ
pramṛdnan sarvato yuddhe prāvṛṭkāle yathānilaḥ
68
na śekur dhāvituṃ vīrā na sthātuṃ spandituṃ kutaḥ
utpatantaṃ sthitaṃ yāntaṃ sarvān vivyādha vīryavān
69
ekenāntakakalpena prāsenādityatejasā
bhinnāni harisainyāni nipetur dharaṇītale
70
vajraniṣpeṣasadṛśaṃ prāsasyābhinipātanam
na śekur vānarāḥ soḍhuṃ te vinedur mahāsvanam
71
patatāṃ harivīrāṇāṃ rūpāṇi pracakāśire
vajrabhinnāgrakūṭānāṃ śailānāṃ patatām iva
72
ye tu pūrvaṃ mahātmānaḥ kumbhakarṇena pātitāḥ
te 'svasthā vānaraśreṣṭhāḥ sugrīvam upatasthire
73
viprekṣamāṇaḥ sugrīvo dadarśa harivāhinīm
narāntakabhayatrastāṃ vidravantīm itas tataḥ
74
vidrutāṃ vāhinīṃ dṛṣṭvā sa dadarśa narāntakam
gṛhītaprāsam āyāntaṃ hayapṛṣṭhe pratiṣṭhitam
75
athovāca mahātejāḥ sugrīvo vānarādhipaḥ
kumāram aṅgadaṃ vīraṃ śakratulyaparākramam
76
gacchainaṃ rākṣasaṃ vīra yo 'sau turagam āsthitaḥ
kṣobhayantaṃ haribalaṃ kṣipraṃ prāṇair viyojaya
77
sa bhartur vacanaṃ śrutvā niṣpapātāṅgadas tadā
anīkān meghasaṃkāśān meghānīkād ivāṃśumān
78
śailasaṃghātasaṃkāśo harīṇām uttamo 'ṅgadaḥ
rarājāṅgadasaṃnaddhaḥ sadhātur iva parvataḥ
79
nirāyudho mahātejāḥ kevalaṃ nakhadaṃṣṭravān
narāntakam abhikramya vāliputro 'bravīd vacaḥ
80
tiṣṭha kiṃ prākṛtair ebhir haribhis tvaṃ kariṣyasi
asmin vajrasamasparśe prāsaṃ kṣipa mamorasi
81
aṅgadasya vacaḥ śrutvā pracukrodha narāntakaḥ
saṃdaśya daśanair oṣṭhaṃ niśvasya ca bhujaṃgavat
82
sa prāsam āvidhya tadāṅgadāya; samujjvalantaṃ sahasotsasarja
sa vāliputrorasi vajrakalpe; babhūva bhagno nyapatac ca bhūmau
83
taṃ prāsam ālokya tadā vibhagnaṃ; suparṇakṛttoragabhogakalpam
talaṃ samudyamya sa vāliputras; turaṃgamasyābhijaghāna mūrdhni
84
nimagnapādaḥ sphuṭitākṣi tāro; niṣkrāntajihvo 'calasaṃnikāśaḥ
sa tasya vājī nipapāta bhūmau; talaprahāreṇa vikīrṇamūrdhā
85
narāntakaḥ krodhavaśaṃ jagāma; hataṃ turagaṃ patitaṃ nirīkṣya
sa muṣṭim udyamya mahāprabhāvo; jaghāna śīrṣe yudhi vāliputram
86
athāṅgado muṣṭivibhinnamūrdhā; susrāva tīvraṃ rudhiraṃ bhṛśoṣṇam
muhur vijajvāla mumoha cāpi; saṃjñāṃ samāsādya visiṣmiye ca
87
athāṅgado vajrasamānavegaṃ; saṃvartya muṣṭiṃ giriśṛṅgakalpam
nipātayām āsa tadā mahātmā; narāntakasyorasi vāliputraḥ
88
sa muṣṭiniṣpiṣṭavibhinnavakṣā; jvālāṃ vamañ śoṇitadigdhagātraḥ
narāntako bhūmitale papāta; yathācalo vajranipātabhagnaḥ
89
athāntarikṣe tridaśottamānāṃ; vanaukasāṃ caiva mahāpraṇādaḥ
babhūva tasmin nihate 'gryavīre; narāntake vālisutena saṃkhye
90
athāṅgado rāmamanaḥ praharṣaṇaṃ; suduṣkaraṃ taṃ kṛtavān hi vikramam
visiṣmiye so 'py ativīrya vikramaḥ; punaś ca yuddhe sa babhūva harṣitaḥ
Next: Chapter 58